Psikolojide "inferiority complex" olarak bilinen aşağılık kompleksi, kişilerde özgüven eksikliği ve düşük benlik algısına neden olabiliyor. Avusturyalı psikoterapist Alfred Adler tarafından ortaya atılan aşağılık kompleksi, bireylerin kendi iç dünyalarında başkalarıyla sürekli bir yarış halinde olmalarını ifade ediyor. Bu kıyaslama, aşağılık kompleksine sahip bireylerin sosyal ilişkilerini olumsuz etkileyebileceği gibi, uzun vadede yalnızlaşmalarına da zemin hazırlıyor.
Aşağılık kompleksi, kişilerde genellikle 7 belirtiyle kendisini gösterir. Kendine güvensizlik ve yetersizlik hissi: Kişi, başarılarını ve yeteneklerini küçümseme eğilimindedir. Sürekli olarak başkalarının başarılarıyla kıyaslama yaparak, kendisini yetersiz hisseder.Sürekli onay arayışı: Kişi, başkalarından sürekli onay ve takdir bekler. Onaylanmadığında, kendisini değersiz ve başarısız hissedebilir.
Aşağılık hissi ve içe dönüklük: Kişi, başkalarıyla etkileşimde bulunmaktan kaçınabilir, sosyal ortamlarda rahat hissetmeyebilir ve toplumdan uzak durma eğiliminde olabilir. Bu durum, zamanla sosyal fobiye dönüşebilir.
Başarı hedeflerinde aşırı baskı: Aşağılık kompleksi olan bir kişi, sürekli olarak "daha iyi" olmak için aşırı bir baskı altında hissedebilir. Ancak bu baskı onları tükenmişlik noktasına getirebilir çünkü başarıları kendi içsel tatmininden ziyade, başkalarına kendini ispatlamaya yöneliktir.
Savunmacı tutum ve agresif tepkiler: Kişi, kendisini savunmak için agresif tepkiler verebilir. Özellikle, eleştiriler karşısında aşırı savunmacı tutum sergileyebilir ve bu da daha fazla yalnız kalmasına neden olabilir. Başkalarına karşı üstünlük hissi: İlginç bir şekilde, bazı durumlarda aşağılık kompleksi yaşayan bireyler, başkalarına karşı üstünlük taslama eğiliminde olabilirler. Bu, aslında kendilerini gizli bir şekilde koruma ve başkalarını küçümseme çabalarından kaynaklanır. Kötümserlik ve olumsuz düşünceler: Kişi, genellikle olumsuz düşüncelerle dolu bir iç dünyaya sahiptir. "Başaramam", "Yetersizim", "Kimse beni sevmez" gibi düşünceler, kişinin zihninde sürekli yer edebilir.
Aşağılık kompleksinin gelişiminde genetik faktörler, erken yaş dönemi deneyimleri, çevresel koşullar ve kişisel yaşantılar önemli rol oynar. Alfred Adler'a göre, aşağılık kompleksi çocukluk döneminde yaşanan duygusal zorluklar veya aşırı eleştiriler nedeniyle ortaya çıkabiliyor. Özellikle ebeveynlerin çocuğa aşırı eleştirel ve kontrolcü bir tutum sergilemesi ya da çocuklukta yaşanan travmatik deneyimler, aşağılık kompleksinin gelişimine zemin hazırlayabilir.
Aşağılık kompleksi, tedavi edilebilir bir durumdur. Psikoterapi, özellikle bilişsel davranışçı terapi (BDT) gibi yaklaşımlar, bu konuda etkili olabilir. Terapist, kişiye kendisinin değerini ve gücünü fark etmesine yardımcı olabilir, ayrıca özgüven kazandırmak ve olumsuz düşünce kalıplarını değiştirmek üzerine çalışmalar yapar.